İstanbul'un Kaybolan Nişan Taşları

Ok Türkler için savaşta silah, barışta spordu. Osmanlılar fethettikleri her yerde bir ok meydanı kurdular. İstanbul’daki Okmeydanı da fetihten sonra düzenlenmiştir. 2. Bayezid döneminde burada bir de Okçular Tekkesi kurulmuştu. Cem Atabey’in yazdığına göre, “Okçuluk burada gerçek bir spor dalı halinde büyük bir gelişme gösterirken kemankeşler bu meydanda yay gerip ok savurmuşlardı. Meydanın da, tekkenin de kendine özgü birtakım töreleri, kuralları vardı.”

Elimde yeni çıkmış bir kitap var : “İstanbul’un Son Nişan Taşları” (1). Yıllar süren yoğun araştırmaya dayalı bir çabanın ürünü.

Nişan taşı denince çoğu kez akla İstanbul’daki bir semtin adı gelir. Oysa, okçuluğa paralel olarak nişan taşlarının tarihimizde önemli bir yeri var. Aslında, Nişantaşı semti de adını, dörtyol ağzındaki tarihi taştan alıyor.

“İstanbul’un Son Nişan Taşları” yalnızca nişan taşlarını anlatmakla kalmıyor. Kitapta tarih var, toplum var, spor var, mimarlık var. Ayrıca, okçuluğun kökenine, Türk geleneklerine gidiliyor. Örneğin, yay ve okla ilgili hemen bütün sözcüklerin Orta Asya Türk kökenli olduğunu; Orta Asya’daki Türkler arasında, yeni kurulmuş bir devletin başkanına, onu tanıdığını göstermek için ok ve yay armağan etme adeti bulunduğunu da yine Şinasi Acar’dan öğreniyoruz.

Ok ve yay, ateşli silahlardan önce, orduların vazgeçilmez silahlarından biridir. “Tüfek” Osmanlı ordusuna girerken “ok” karşısında ciddi bir dirençle karşılaşmış. Askerler uzun zaman, kullanımında büyük ustalık kazandıkları ok ve yayı tüfeğe tercih etmişler. Acar, bunları anlatmakla kalmıyor; ok ve yayın teknik yönlerini de irdeliyor… Kendi mühendislik bilgilerinden de yararlanarak, ok atmanın matematiğine eğiliyor.

Okçuluk bugün de önemini koruyan ciddi bir spor dalı. Tarihte de okçuluk yarışmaları yapılıyor. Osmanlılarda zaman zaman padişahlar ve ülkenin üst düzey yöneticileri de yarışmalara katılıyorlar. Bu yarışmalarda dereceler belirleniyor, rekorlar belgeleniyor. En dikkate değer belgeler de rekorların kırıldığı menzillere dikilen taşlar, yani nişan taşları…

İstanbul’un nişan taşları yalnızca Teşvikiye ve Nişantaşı’nda bulunmuyor; bu türden tarihe mal olmuş pek çok nişan taşının yer aldığı bölgeler, meydanlar var İstanbul’da. Okmeydanı İstanbul’daki nişan taşlarının en önemli merkezidir; ancak Şinasi Acar, Okmeydanı dışındaki nişan taşlarına da erişmiş. Köşede bucakta, hoyratça davranışlara karşın ne kalmışsa hepsine erişmeyi denemiş. Sonuçta, büyük ölçüde başarmış da.



İstanbul aldığı aşırı göç ve yoğun yapılaşmayla yağmalanırken Okmeydanı da bundan nasibini aldı. Çevre yağmalanırken nişan taşlarının korunmasını beklemek safça bir hayal olurdu. Böylece taşların da büyük bir bölümü yok edildi. Yüzyıllardan beri, tarihi eser taşlarını yeni yapılarında ya da mermer kireci üretiminde kullanmış olan bir toplumun nişan taşlarını gözü gibi koruması beklenemezdi elbet. Şehrin yöneticileri de yağmayı engellemek ve hiç değilse tarihsel yapıtları korumak yerine, yapılanlara seyirci kalınca tarihsel olduğu kadar sanatsal değer de taşıyan nişan taşları vandallığa yenik düşmekten kurtulamadılar. Acar’ın haklı deyişiyle, “Bu hazin manzara, tarih bilincini yitirmiş bir toplumun acıklı sonunu sergilemektedir.” Ne diyelim ?…

1. M. Şinasi Acar, İstanbul’un Son Nişan Taşları, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2006.
Kaynak : 28.12.2006 - Cumhuriyet Gazetesi




Hacı Beşir Ağa Nişan Taşı

Piyalepaşa Mah. Dörtyol mevkiinde, Piyale Baruthane Cad.üzerinde, Fatih Sultan Mehmet Cad. ile kesişiminde bir mobilya atölyesinin girişinde bulunur. III. Mustafa devri meşhur kemankeşlerinden Hacı Beşir Ağa'nın H. 1177 (m. 1764) tarihinde 944,5 gezlik atışıyla açtığı bu menzile dikilen taş, aynı zamanda namazgah taşıdır.

Hacı Beşir Ağa Nişan Taşı



Hacı Beşir Ağa Nişan Taşı, 2008


Hacı Beşir Ağa Nişan Taşı, 2015



Hacı Beşir Ağa Nişan Taşı Kitabesi


Sultan II.Mahmut Nişan Taşı (Mezarlık Camii Sokak)
Kaptanpaşa Mah.de Yay Geçidi Sok. dik olan Mezarlık Camii Sok. üzerindedir. Kitabesiz olup celi ta'lik ile yazılmıştır.


Sultan II.Mahmut Nişan Taşı, 2008



Sultan II.Mahmut Nişan Taşı, 2015


I. Hakkı Konyalı Arşivi


Kethüdâzâde Ahmed Refî Nişan Taşı
Kiler-i Hassa Kethüdası Ahmet Refi Bey'in 1762 tarihinde 932 gezle açtığı menzile dikilen taştır. Kaptanpaşa Mah. Mezarlık Cami Sok.'nı dik kesen Mezarlık Arkası Sok. üzerindedir. Kitabesi celi ta'lik ile yazılmıştır.


Kethüdâzâde Ahmed Refî Nişan Taşı, 2008



Kethüdâzâde Ahmed Refî Nişan Taşı, 2015


Sultan II. Mahmut Nişan Taşı (Ufuk Sokak)
Keçecipiri Mah. de Ufuk Sok. da bulunan Hicri 1247, Miladi 1831/32 tarihinde II. Mahmut'un 1215,5 gezlik atış yaptığı yere dikilen sütundur. Dört köşe gövdeli taşın tepesi Barok üslubundadır. Keçecipiri Mah. Ufuk Sok. ta 8 numaralı bina önünde bulunmaktadır.


Sultan II.Mahmut Nişan Taşı, 2008






Sultan II.Mahmut Nişan Taşı, 2015



Sultan II.Mahmut Nişan Taşı, 2015

2015'teki fotoğrafta 2008'e göre değişimi farketmişsinizdir.

Feyzi Bey Nişan Taşı
Keçecipiri Mah. de Memurlar Sok. ile Okmeydanı Cad. kesişiminde bulunan evin bahçesinde bulunan burmalı cel'i talikle yazılmış kitabesi olan 1763 tarihli nişan taşıdır



Feyzi Bey Nişan Taşı


Kitabesiz Nişan Taşı (Memurlar Sokak)
Keçecipiri Mah. Memurlar Sok. da 2 numaralı evin girişinde binalar arasında kalan kitabesi bir nişan taşıdır.





Sultan II.Mahmut Nişan Taşı (Ülev Sokak)
Sultan II. Mahmut, lodos havasıyla atılan Abdullah Efendi Menzili'nde 1834 yılında, menzilin atış koşuluna uygun olarak 80 dirhem yayla 18 gez aşırı atarak rekor kırmış ve 1111 geze bu taşı diktirmiştir.


Sultan II.Mahmut Nişan Taşı, 2008




Sultan II.Mahmut Nişan Taşı, 2015



Sultan II.Mahmut Nişan Taşı, 2015

Sultan II.Mahmut Nişan Taşı (Bademlik)
Sütlüce'nin üst tarafında Bademlik'te yol üzerindedir. Sultan II. Mahmut'a ait celi ta'lik kitabelidir.


Sultan II.Mahmut Nişan Taşı



Hacı Beşir Ağa Nişan Taşı (Küçük Altaybaşı Sok)
Kaptanpaşa Mah. Küçük Altaybaşı Sok. üzerinde bulunan Hacı Beşir Ağa'ya ait nişan taşıdır. Kitabesi celi sülüsle yazılmıştır, 1758 tarihlidir.


Hacı Beşir Ağa Nişan Taşı, 2008


SALT Araştırma, Ali Saim Ülgen Arşivi
Üstteki fotoğrafa dikkatli bakılırsa taşın hemen sağ üst yanında Kadınlar Çeşmesi ile arkada bir üstte bahsedilen II. Mahmut Nişan Taşı seçilmektedir.



Hacı Beşir Ağa Nişan Taşı, 2015


Hacı Beşir Ağa Nişan Taşı, 2015


Mehmed Hafid Efendi Nişan Taşı
951,5 Gez / Sene 1193 (Milâdî: 1779)
Beşir Ağa (Hafid Molla) Menzili
Mehmed Hafid Efendi'ye ait, celî ta'lik kitabeli menzil taşı.


Mehmed Hafid Efendi Nişan Taşı



Hacı Beşir Ağa Nişan Taşı (Umur Sok.)
909,5 Gez / Sene 1177 (Mîlâdi 1763-64)
Beşir Ağa (Hafid Molla) Menzili
Keçecipiri Mah. de Müverrih Ali Cad. ile Umur Sok. köşesinde bulunan ve günümüzde yalnızda kaldırıma girmiş kısmı kalmış nişan taşıdır.


Hacı Beşir Ağa Nişan Taşı




Kiraz Sokağı Köşesindeki Kitabesiz Nişan Taşı
Keçecipiri Mah. Müverrih Ali Cad. üzerinde Kiraz Sok. köşesinde günümüzde bir manavın köşesinde bulunan kitabesiz nişan taşıdır.




Sultan II. Mahmut Nişan Taşı (Şahin Sok)
Keçecipiri Mah. Şahin Sok. girişinde bulunan çıkmaz sokaktaki 7 nolu evin bahçesindedir. Sultan II.Mahmut'a ait, celî ta'lik kitâbeli menzil taşıdır.




Sultan III. Selim Nişan Taşı
Keçecipiri Mah. de Toygar Sok. ile Ahmet Turan Sok. arasındaki belediyeye ait saha içerisinde bulunan Sultan III.Selim'e ait, celî ta'lik kitabeli nişan taşıdır. 1792 tarihlidir.


Sultan III. Selim Nişan Taşı


Sultan III. Selim Nişan Taşı Eski Fotoğrafı



Bilal Ağa Nişan Taşı
Aynalıkavak Kasrı'nın giriş kapısının sağında bulunan bu burmalı nişan taşının kitabesi celi sülüs ile yazılmıştır. 1787 tarihlidir.


Bilal Ağa Nişan Taşı



Mehmet Kethüda Nişan Taşı
Piyalepaşa Mah. de Piyalepaşa Cad. ile Kaan Sok. arasında bulunan Aşık Veysel Parkı içerisindeki celi ta'lik kitabeli nişan taşı. 1740 tarihlidir.


Mehmet Kethüda Nişan Taşı


Çuhadar Kara Hasan Paşa Nişan Taşı
Kaptanpaşa Mah. de Mezarlık Camii Sok. üzerindeki bir evin kömürlüğünde bulunmakta olan nişan taşıdır. Hazine-i Hümayun ağalarından Hasan Ağa'ya aittir. Bahçeden girememiştim o dönemde; çok seslenmiştim ama kimse çıkmamıştı.



Tozkoparan Nişan Taşı
Kulaksız'da Haliç Polis Merkezi'nin önündedir. 1550 tarihlidir. Tozkoparan'a ait nişan taşının tarihi, Tozkoparan İskender'in ölümünden sonradır. Miralem Ahmet Ağa'nın 1271 Gez'lik menzil taşı olduğu tahmin edilmektedir. Kitabesi celi sülüsle yazılmıştır.


Tozkoparan Nişan Taşı



Sultan IV. Murat Nişan Taşı
Keçecipiri Mah.de Kulaksız Mezarlığı içinde Hamidiye Şehitliği giriş kapısının önünde bulunan nişan taşı Sultan IV. Murat'a ait olup celi sülüs kitabelidir. Kitaptan aldığım bu tarife göre ziyaret etmiş ama bulamamıştım. Tekrar gitme fırsatım da olmadı.



Kahvecibaşı Hüsameddin Ağa Nişan Taşı


Sultan III. Selim'in kahvecibaşısı Hüsamettin Ağa'ya ait celi talik kitabeli nişan taşı, bugün Harbiye Askeri Müze'de bulunmaktadır, 1789 tarihlidir.


SALT Araştırma, Ali Saim Ülgen Arşivi




Başçuhadar Hüseyin Ağa Nişan Taşı
Kâğıthane Belediyesi binası park alanı içinde, Çuhadar Hüseyin Ağa'ya ait menzil taşı celi ta'lik kitabeli ve 1791 tarihlidir.

Başçuhadar Hüseyin Ağa Nişan Taşı



Baltacı Mehmet Paşa Nişan Taşı
Kâğıthane Belediyesi binası park alanı içinde, Baltacı Mehmet Paşa'ya ait nişan taşı 1705 tarihlidir.



Sultan II.Mahmut Nişan Taşı (Sadabad Camii Bahçesi)




Sultan II.Mahmut Nişan Taşı



Sultan II.Mahmut Nişan Taşı (Kağıthane)
Kâğıthane Belediyesi binası park alanı içinde, Sultan II. Mahmut'a ait nişan taşı celi ta'lik kitabeli ve 1812 tarihlidir.




Sultan III. Selim Nişan Taşı (Topkapı Sarayı)
1920'li yıllarda Levent Çiftliği'nden Topkapı Sarayı bahçesine getirilmiştir. Sultan III. Selim'e ait olan nişan taşı 1791 tarihlidir. Üzerindeki kitabenin şairi Rati Ahmet Paşa'nın oğlu İbrahim Naşit Bey'dir.


Sultan III. Selim Nişan Taşı

Sultan II. Mahmut Nişan Taşı (Acıbadem)



Acıbadem Sultan II. Mahmut Nişan Taşı


1938 tarihli bir fotoğraf

Sultan II. Mahmut Nişan Taşı (Topağacı)



Topağacı Sultan II. Mahmut Nişan Taşı

Sultan II. Mahmut Nişan Taşı (Dikilitaş)

Beşiktaş Dikilitaş'ta bulunmaktadır.


Sultan II. Mahmut Nişan Taşı

Sultan Abdülmecit Nişan Taşı




Sultan Abdülmecit Nişan Taşı


Sultan III. Selim Nişan Taşı (Teşvikiye Camii Giriş Kapısı)
Teşvikiye Camii giriş kapısındaki Sultan III.Selim'in yaptırdığı 1811 tarihli celi talik kitabeli nişan taşı.

Teşvikiye Sultan III. Selim Nişan Taşı


Sultan II. Mahmut Nişan Taşı (Teşvikiye Camii Avlusu)
Teşvikiye Camii avlusundaki Sultan II. Mahmut'a ait celi talik kitabeli ve 1791 tarihli nişan taşı.


Teşvikiye Sultan II. Mahmut Nişan Taşı


Harbiye (Teşvikiye) Karakolu Yanındaki Nişan Taşı
Padişah Abdülmecit tarafından yaptırılan, Harbiye Karakolu Yanındaki Nişan Taşı.


Yıldız-Ihlamur'da bulunan Sultan II. Mahmut'a ait Nişan Taşları








Yukarıdaki 3 nişan taşının toplu görünümü



Sultan Ahmet Nişan Taşı (Topkapı Sarayı V. Avlu)
Topkapı Sarayı'nın V. Avlusu diyebileceğimiz ve bugün askeri bölge olan yerde bulunmaktadır. Tüm Nişan Taşları içerisinde en eskisi olup 1609 tarihlidir. Üzerinde yazan bilgiye göre Sultan Ahmet'in attığı topurun anısına dikilmiştir.



Sultan Ahmet Nişan Taşı

Lahana ve Bamya Taşları (Topkapı Sarayı V. Avlu)

Topkapı Sarayı'nın Marmara Denizi'ne doğru alt kısmında bulunan Cephane Meydanı girişinde bulunmaktadırlar. Lahana Taşı 1791 yılında III. Selim adına 400 adım mesafeden bir yumurtayı vurması anısına dikilmiştir. Bamya Taşı ise 1811 yılında II. Mahmut adına dikilmiştir.



Lahana ve Bamya Sütunları
Yukarıda belirtilenler dışında haritada işaretlediğim ama görmediğim, bazısı kitabesiz ve isimsiz olanlar ile askeri bölge içinde kaldığı için tespit edemediklerim de bulunmaktadır. Eksikler bir gün belki tamamlanır.

Nişan ve Menzil Taşlarına ait diğer eski fotoğraflar:









SALT Araştırma, Ali Saim Ülgen Arşivi
Öndeki taştan maalesef günümüze iz kalmamıştır.

Kaynak

Caner Cangül 

http://www.istanbulium.net