E-Kitap, Fotoğraf ve Belgelerle Mustafa Kemal Paşa'nın Cenazesi: Belgelerle Dolmabahçe'den Etnografya'ya

Kurtuluş Savaşı’nın büyük komutanı, Türkiye Büyük Millet Meclisinin ilk başkanı, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı olan Gazi Mustafa Kemal Atatürk, 82 yıl önce aramızdan ayrılarak ebedi hayata intikal etmiştir. Cismen aramızdan ayrılmış olsa da fikirleri ve eserleriyle hâlâ yaşayan ve Türkiye Cumhuriyeti’ne önderlik etmeye devam eden Atatürk’ün vefatı ve cenaze töreni ile ilgili TBMM Başkanlığı ve Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, ortak bir eser hazırlamıştır. Atatürk’ün vefatının Türkiye ve dünyaya etkisi, cenaze merasiminin kapsamı ve büyük kalabalıkların merasime katılımı göz önüne alındığında, 21 Kasım 1938 tarihinde Ankara’da düzenlenen cenaze töreni, döneminin en büyük ulusal ve uluslararası etkinliğidir. İstanbul ve Ankara’da düzenlenen törenlere hem bu şehirlerden hem de taşradan gelen büyük kalabalıklar iştirak etmiştir. Ayrıca 10 Kasım ile 21 Kasım günleri arasında devam eden cenaze merasimlerine yurt dışından da üst düzeyde kalabalık heyetler katılmıştır. Avrupa’nın büyük bir savaşın arifesinde olduğu bu çalkantılı dönemde, kısa bir süre sonra birbirinin boğazına sarılacak olan devletler, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün cenaze töreninde, büyük bir saygı ve barış duyguları içerisinde birlikte ve bir arada bulunmuşlardır. 

Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün cenaze merasimine ait belge, fotoğraf ve gazetelerden oluşan bu çalışma, 10 Kasım 1938 günü Atatürk’ün İstanbul’da vefatı ile 19 Kasım 1938 günü Ankara’ya getirilen naaşının 21 Kasım 1938’de büyük katılımlı bir tören ile Etnografya Müzesi’ndeki geçici kabrine konulması sürecini kapsamaktadır. Eserde 268 adet arşiv belgesi, 248  adet süreçle ilgili fotoğraf ve 192 adet de bu süreçte yayımlanan bazı ulusal ve yerel gazetelerden oluşan toplam 708 materyal bulunmaktadır. 

30 Mart 1938 tarihli ilk belge Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği tarafından Atatürk’ün sağlık durumu hakkında yapılan resmî açıklamadır. Akabinde Atatürk’ün sağlık durumunun seyri hakkındaki belgeler yer almaktadır. Bunları, 10 Kasım 1938 günü Mustafa Kemal Atatürk’ün vefatı, vefatın duyurulması, cenaze töreninin planlanması, törene katılacak yerli ve yabancı heyetler, heyetlerin İstanbul ve Ankara’da misafir edilmeleri ile yapılacak törenin ayrıntılarını veren belgeler takip etmektedir. Ayrıca yeni cumhurbaşkanının seçimi, yeni hükûmetin kurulması ile cenaze töreni hakkında alınan resmî kararlar ve çıkarılan kanunlara dair belgeler de bulunmaktadır. Bunların dışında İstanbul, Ankara ve taşrada düzenlenen merasimlerle ilgili çok sayıda belge de mevcuttur. Son olarak ise cenaze törenine katılan yabancı heyetlerin İstanbul ve Ankara’da misafir edilmelerine dair belgeler bulunmakta olup, son belge ise 24 Mayıs 1939 tarihlidir. Kullanılan fotoğraflar, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı fonları ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı’nda bulunan Hataylı Ramazan Çelik’in hazırladığı “Ebedi Şefimiz Atatürk’ün İstanbul ve Ankara’daki Cenaze Töreni Albümü” adlı fotoğraf albümünden seçilmiştir. 10 Kasım 1938 tarihinden itibaren başlayan fotoğraflar, 10-19 Kasım günleri arası İstanbul’daki gelişmeler ve merasim; 19-21 Kasım günleri arası ise naaşın nakli, Ankara’ya getirilişi ve Ankara’daki cenaze törenine ait sahneleri göstermektedir. İstanbul ve Ankara fotoğraflarının dışında 21 Kasım 1938 günü Ankara’daki cenaze merasimi ile eş zamanlı olarak tüm yurtta düzenlenen cenaze törenlerine ait pek çok fotoğraf da yer almaktadır. Fotoğraflar, kronolojik ve birbirini takip edecek şekilde yerleştirilmiş olup bu sayede tüm sürecin akışı ve gelişimini görsel olarak takip etmek mümkün olacaktır. Ayrıca her bir fotoğrafın tanımı yapılarak sahneler hakkında kısa bilgiler verilmiştir. 10 Kasım 1938 ile 23 Kasım 1938 tarihleri arasına ait olan gazeteler ise Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı ile diğer açık erişimli koleksiyonlardan derlenmiştir. Gazetelerin çoğunlukla ilk sayfaları ve bazen de gerekli diğer iç sayfalarına yer verilmiştir. Bu derlemede 9 ulusal ve 5 yerel gazeteye ait sayfalar yorumsuz olarak kullanılmış, ancak sadece kısa tanımlama bilgileri verilmiştir. Anadolu’da Millî Mücadele hareketini başlatan, TBMM’nin ilk başkanı, Kurtuluş Savaşı’nın başkomutanı ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin ilk cumhurbaşkanı olan Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün vefatının 82’nci yılında, TBMM Başkanlığı ile Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığının ortak çalışması sonucu ortaya çıkan ve 12 günlük etkinlikler ile cenaze merasiminin her aşamasını ayrıntılarıyla gösteren bu eserin, araştırmacılar ve tarih meraklılarına faydalı olacağı kanaatindeyiz

Prof. Dr. Uğur ÜNAL Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanı

Buradan indiriniz.... 

Nebukadnezar'ın Rüyası (İncil Daniel 4:1-37)